Blog n.a.v. “Een wolkenkrabber op de savanne” van @KoertLindijer

Als krantenlezer heb ik veel artikelen van Koert Lindijer over nieuws in Afrikaanse landen van Koert Lindijer gelezen. Vaak reportages, soms nieuwsberichten en regelmatig analyses. In dit boek doet hij dat ook, maar dan over een periode van 40 jaar – de tijd dat hij correspondent is vanuit Nairobi in Kenia. Daarmee weet hij veel achtergronden te schetsten van wat er in tal van landen is gebeurd. En tegelijk geeft hij een goede inkijk in hoe hij zijn werk deed en doet, en wat daarin veranderde.

Zo opgeschreven klinkt het koel en zakelijk, maar Koert Lindijer doet het tegenovergestelde. Hij was vaak dichtbij de meest gruwelijke gebeurtenissen, ging lang op pad om ooggetuige te zijn of ooggetuigen te spreken. Zo brengt hij je als lezer ook dichtbij wat daar en toen gebeurde, tot op de dag van vandaag. 

Een bijzonder boek met een fascinerend verslag van 40 jaar Afrikaanse geschiedenis.

Enkele flarden uit elk hoofdstuk die mij opvielen:

Deel 1 De euforie vervlogen. De jaren tachtig en negentig.

1. Kenia “In 1906 telde Nairobi 10.512 inwoners. (…) De kolonialen maakten er een apartheidsstad van.” (…) In 1983 kwam ik in deze gefragmenteerde stad met inmiddels 1 miljoen mensen wonen (…) om er te werken als correspondent voor NRC Handelsblad en enkele radio-omroepen. (…) Om de Keniaanse politiek te doorgronden, moest je over een flinke dosis cynisme beschikken; de meeste politici deelden een begeerte naar financieel gewin en een tekort aan achting voor de armen. (…) De postkoloniale regimes verschilden in gewoontes en denkwijzen helemaal niet zo van hun koloniale voorgangers.”

2. Ethiopie “Ethiopië was het enige keizerrijk van Afrika en de enige nooit gekoloniseerde staat. (…) Miljoenen Ethiopiërs verpauperden en vergingen van de honger terwijl de heersers oorlog voerden. Altijd weer oorlog. (…) Italië kreeg in 1889 zeggenschap over Eritrea. (…) Tijdens de Italiaanse bezetting groeide er een Eritrese identiteit. (…) In 1962 lijfde keizer Haile Selassie Eritrea in. (…) De Eritreeërs zagen de Ethiopiërs als de nieuwe kolonisten en begonnen aan wat de langdurigste en meest verbeten oorlog van Afrika zou worden. (…) In 1986 troffen we in een ingerichte grot langs een rivierbedding de in spijkerbroek en T-shirt geklede Isaias Afwerki. (…) In Mekelle dronk ik in het ochtendgloren een glas thee met Meles Zenawi.”

3.Oeganda “Idi Amin bleek in 1979 een goede showman maar een beroerde bestuurder. (…) Door hem ging Oeganda het slachthuis van Afrika heten. Hij stond symbool voor alles wat er fout ging met Afrika, het meest beschamende voorbeeld van het falen van de leiders na de onafhankelijkheid. (…) Museveni werd president. (…) In de eerste tien jaar van zijn bewind stelde hij zich vergevingsgezind op. (..) Als leider van het eerste guerrillaleger in de geschiedenis van onafhankelijk Afrika was hij erin geslaagd een bewind van Afrikaanse tirannen omver te werpen.”

4. Kenia “Kenia was zijn onafhankelijkheid begonnen op basis van ongelijkheid, ongenoegen en verraad. (…)Afrika was meer dan ooit onderworpen aan het Westen en verslaafd aan hulp. (…) De Afrikaanse trots was geknakt, het beeld van het continent als jong en vol kansen en hoop was onderuitgehaald. Deze neerwaartse spiraal ging door tot ver in de jaren negentig.”

Deel 2 De ontluistering van de macht. Rond de eeuwwisseling

5.Rwanda “In de jaren tachtig en begin jaren negentig was ik van de ene oorlog naar de andere gereisd.  (…) Op 7 april 1994 stond ik voor de onmogelijke keuze of ik het goede of het slechte nieuws uit Afrika zou gaan verslaan: massamoord in Rwanda of historische euforie in Zuid-Afrika. (…) De kiem voor wat in 1994 gebeurde in Rwanda, werd in 1986 gelegd door rebellenleider Yoweri Museveni in Oeganda. Talrijke Rwandese ballingen hadden meegevochten in zijn NRA voor de bevrijding van Oeganda. (…) De ‘Rwandese boys van Museveni’ ontketenden een conflict dat zou uitmonden in een van de grootste en de snelst uitgevoerde genocides van de twintigste eeuw. (…) Niet de gevechten tussen de twee legers maar de moordpartijen onder de bevolking vormden het werkelijke drama van Rwanda. (…) Ik versloeg een massamoord begaan door een massa opgehitste moordenaars. (…) Tussen de 800.000 en 1 miljoen Rwandezen kwamen om. (…) Ik hield aan het waanzinnige geweld in Rwanda het besef over dat het laagje vernis dat we beschaving noemen, flinterdun is.”

6.Zaïre “Hun land is de enige staat ter wereld die werd gesticht om geplunderd te worden (…) door de Belgische koning Leopold II. (…) Congo is misschien wel het meest getormenteerde wingewest van Afrika. (…) In 1996 voelde Mobutu zich verraden maar er bleef hem geen andere keuze meer. Als een dief in de nacht pakte hij zijn spullen en verliet samen met zijn entourage in twaalf zwaarbepakte auto’s bij de dageraad het legerkamp. (…) Voor het eerst in Kampala, daarna in Addis Abeba en Asmara, toen in Kigali en nu ook in Kinshasa maakten gewapende opstandelingen de dienst uit.”

7. Kenia “In Kenia beschermden dagelijks een half miljoen privé-beveiligers de rijken tegen de armen. Dat betekende dat een procent van de bevolking werkzaam was om het bezit en vermogen van nog eens een procent te beveiligen tegen de overige 98 procent.”

Deel 3 Oude structuren en nieuw elan. De eenentwintigste eeuw

8. Ethiopië “Hoewel met het visionaire duo Meles Zenawi in Ethiopië en Isaias Afwerki in Eritrea aan het roer de toekomst een stuk hoopvoller had geleken, bleek de geschiedenis zich in de Hoorn van Afrika te herhalen. (…) De twee idealistische revolutionairen van de bush veranderden in banale krijgsheren. (…) Vermoedelijk het grootste probleem: aan beide zijden was de oorlog populair. (…) 

9. Congo “In het Congolese drama hadden Kagame en Museveni de touwtjes in handen, met de rebellengroepen in een bijrol. Volgens berekeningen van de Verenigde Naties financierde de Rwandese president tachtig procent van zijn oorlogsuitgaven met de opbrengst van Congolese diamanten, goud en coltan. Museveni liet zijn officieren rijkelijk delen in de winsten van de handel in diamanten, goud, tantalium, niobium, koffie en hout. (…) Het aantal dodelijke slachtoffers in Congo werd in de miljoenen geschat.”

10. Kenia “Het kolonialisme verankerde het tribalisme diep in het denken van de Kenianen. (…) Het geweld legde het verrotte politieke systeem bloot, met de stam als middel voor verdeel en heers. Het imago van een stabiele natie lag aan duigen. (…) Kenia is, na Brazilië, het land met de grootste ongelijkheid ter wereld.”

Deel 4. Heden en verleden

11. Soedan “In Zuid-Soedan woedde een raciaal conflict tussen zwart en bruin. De straffe wind die vanuit het Midden-Oosten Afrika in waait en de Arabisering van de Sahara en de Sahel bleven altijd onderbelicht in vergelijking met de westerse of Aziatische bemoeienis met het continent. (…) In Soedan kwam de religieuze beïnvloeding uit Egypte.”

12. Kenia “In Nederland ging modernisering en individualisering hand in hand met de ontkerkelijking. Het comfort van de stad en de technologische vooruitgang dwongen God tot de aftocht. Maar zo ging het niet in Afrika toen de economieën na de eeuwwisseling fors groeiden. Jong en oud keerden zich niet af van de kerken maar gingen juist massaal naar de gebedshuizen toe. Godsdiensten bloeiden en kerken groeiden, vooral de nieuwe onafhankelijke kerken waar minder plaats is voor het kruis dat staat voor lijden dan voor geld dat staat voor materiele welvaart. (…) Wie de betekenis van de geesteswereld niet erkent, kan Afrika niet begrijpen. (…) De pinksterkerken zijn de snels groeiende kerk van Afrika geworden. (…) De Samburu koesteren nog het ubuntu-gevoel van verbondenheid, een humanisme met zorg voor elkaar, geduld en respect, evenals een diepgeworteld geloof in de kracht van geesten.”

13. Kampvuurcorrespondent

“Eind jaren tachtig woonden er ruim honderd buitenlandse journalisten in Kenia en ik was de enige Nederlandse correspondent. (…) Ik wilde een ouderwetse verhalenverteller zijn, meer een nomade die opgaat in het landschap dan een overhaaste journalist die erdoorheen schiet. (…) De digitalisering beknotte mijn vrijheid en trok me dichter naar Nederland. Onder mijn werkgevers ontstond een zucht naar hapklare brokken en steeds vaker kreeg ik te horen wat ik schrijven moest. (…) Ik ervoer het als een omslag in mijn werk. (…) Er is een nieuw Afrika opgestaan tijdens mijn veertig jaar correspondentschap. Het continent laat zijn posttraumatische stress steeds meer achter zich (…). Met vallen en opstaan ontworstelt het zich aan westerse dominantie en autonoom maakt het aanspraak op een plek op het wereldtoneel. (…) Als mijn voeten tot stilstand komen, gaat mijn geest haperen. (…) Ik ben nog steeds niet uitgereisd, ik blijf mijn inspiratie halen uit wat er om me heen gebeurt, wat ik zie, wat ik ruik, wat ik voel, daarbij vertrouwend op mijn ervaring en onafhankelijke observatie. (…) Ik ben omdat ik schrijf. Zolang ik schrijf, voel ik me zeker.”