Blog n.a.v. ‘Slijpen aan de geest’ van @JohnKroon2

De 50-jarige geschiedenis van NRC Handelsblad wordt in dit boek goed leesbaar beschreven. De rode draad wordt gevormd door de zeven hoofdredacteuren die de krant heeft gekend – en daarmee de bijzonderheden van elk tijdvak. Maar intussen komen heel veel andere aspecten ook aan de orde, veel minder strak chronologisch geordend. Dat gaat van ‘NRC en het koningshuis’, via ‘NRC en het Binnenhof’ tot de columnisten, de gezichten van de krant. Dat zijn er volgens Johan Kroon zes: H.J.A. Hofland, J.L. Heldring, Frits Abrahams, Marjoleine de Vos, Youp van ’t Hek en Bas Heijne. 

Ook de zakelijke kant van de krant komt steeds aan de orde. Niet alleen in de oplagecijfers, maar vooral in de vorm van de eigenaars van de krant. En die wisselden nogal eens, met soms grote invloed op de redactie.

Voor geïnteresseerden in media en journalistiek is dit een mooi boek – en intussen komt er veel langs over de actualiteit in binnen- en een beetje buitenland van de afgelopen vijftig jaar.

Wat mij opviel tijdens het lezen:

“Op 1 oktober 1970 werd een nieuwe krant opgericht. Het in Amsterdam gevestigde Algemeen Handelsblad en de Rotterdams NRC werden samengevoegd tot NRC Handelsblad. Twee oude, liberale avondkranten, gesticht in respectievelijk 1828 en 1844, die beide noodlijdend waren. Het was een fusie uit noodzaak. Zo ontstond een nieuw landelijk dagblad dat voorop zou lopen bij de ontzuiling die zich in die jaren in Nederland manifesteerde. 

Hoofdredacteur 1. Andre Spoor (1970-1983)

“Na de fusie moeten de langharige lorren samenwerken met de dassendragers. Hofland moeten Heldring gaat uit de hoofdredactie, en Spoor verkeerde in de hogere kringen. Intussen groeit de liberale kwaliteitskrant na een moeizaam begin. (…) Heldring nam (…) afscheid als hoofdredacteur en werd ook geen ‘gewoon’ redacteur. Hij voelde zich niet meer zo thuis bij de krant, die onder Amsterdamse invloed ‘linksig’ werd. (…) In het allereerste hoofdartikel van de nieuwe krant werd onder de kop ‘Onze beginselen’ de vrijheidsgedachte onderstreept: ’NRC-publicaties worden geredigeerd vanuit een liberale geesteshouding met eerbied voor het individu en de beginselen van verdraagzaamheid, redelijkheid en openheid.’ Deze principes, geformuleerd door Heldring in overleg met Spoor en Hofland, golden vijftig jaar laten nog onverkort. (…) Het ging aanvankelijk helemaal niet goed met de kwaliteitskrant. Was gezamenlijke oplage van NRC en Algemeen Handelsblad in 1970 nog 105.000, drie jaar later was het aantal abonnees van NRC Handelsblad naar 75000 gedaald. (…) Toen Spoor in 1983 de krant verliet was de oplage de 158.000 gepasseerd. (…) Spoor bij zijn afscheid: “Een journalist die met opgeheven vinger door de wereld trekt, belemmert zijn eigen uitzicht, terwijl als hij al applaudisserend nieuws gaat garen, niet kan horen wat er eigenlijk gezegd wordt.”

Hoofdredacteur 2. Wout Woltz (1983-1989)

“De redactie koos voor Wout Woltz, die uit Londen overkwam. Hij besloot dat de krant meer aan onderzoeksjournalistiek moest gaan doen. (…) In 1987 werd de 200.000^e abonnee verwelkomd. (…) De vele advertenties uit diverse sectoren waren een reden en een noodzaak om de kranten dikker te maken, er kwamen meer bijvoegsels.”

Hoofdredacteur 3. Ben Knapen (1990-1996)

“Dat Ben Knapen als hoofdredacteur de opvolger van Wout Woltz werd verrast niemand. Ook al had hij enige concurrentie van Marc Chavannes, met wie hij later in een vervelend conflict terechtkwam. Het vertrek van Knapen bij NRC Handelsblad kwam wel voor velen onverwacht.” (…) Het ging dramatisch mis tussen Ben Knapen en Marc Chavannes, al binnen een half jaar na het aantreden van de nieuwe hoofdredacteur. Het eindigde ermee dat Chavannes in naam wel adjunct-hoofdredacteur bleef, maar vanaf juli 1990 feitelijk geen bemoeienis meer met het beleid had. (…) Toen Ben Knapen de krant verliet had NRC Handelsblad sinds zijn oprichting een oplagegroei doorgemaakt van 170 procent – geen landelijke krant was in die 25 jaar procentueel sneller gegroeid.”:

Hoofdredacteur 4. Folkert Jensma (1996-2006)

“Ook voor Folkert Jensma zelf kwam zijn benoeming tot hoofdredacteur van NRC Handelsblad in 1996 onverwacht. Er veranderde veel in de tien jaar waarin hij de leiding had; niet op de laatste plaats de functie van hoofdredacteur zelf. (…) Dat Folkert Jensma de rest van zijn carrière geen hoofdredacteur zou blijven, kondigde hij al voor zijn aanstelling aan. (…) Er kwam een maandelijks kleurenmagazine (M) bij, er werd een ochtendkrant opgericht (nrc.next), de website, een steeds belangrijker onderdeel van NRC, werd aanzienlijk uitgebreid; supplementen gingen en kwamen. (…) Vooral adverteerders liepen bij de kranten weg. IN 2001 bedroegen de advertentie-inkomsten 56 miljoen euro; in 2004 waren ze teruggelopen tot 40 miljoen. (…) De hoofdredacteur had niet alleen een dagblad te leiden, hij werd medeverantwoordelijk voor de ‘businessunit’ die NRC bij PCM was geworden. (…) Twee vernieuwingen in de tien jaar van zijn hoofdredacteurschap springen er in het bijzonder uit – innovaties die blijven d bleken te zijn. Dat waren de oprichting van een nieuwe krant, nrc.next, en een aanzienlijke verbreding van het werkterrein van de website nrc.nl.”

Hoofdredacteur 5. Birgit Donker (2006-2010)

“Birgit Donker was niet alleen de eerste vrouwelijke hoofdredacteur van een landelijke krant, ze was bij NRC Handelsblad ook de eerste hoofdredacteur die directeur werd. Ze zag de kansen die internet de krant bood, maar moest al snel het veld ruimen nadat NRC nieuwe eigenaars had gekregen. (…) Een hoofdredacteur die de verantwoordelijkheid over redactionele inhoud met de niet-journalistieke leden van een directie moet delen – het was ondenkbaar. (…) Ze legde haar functies neer.”

Hoofdredacteur 6. Peter Vandermeersch (2010-2019)

Voor het eerst werd een buitenstaander, bovendien een Belg, hoofdredacteur van NRC. Het werden negen turbulente jaren. In adembenemend tempo veranderde hij de journalistiek bij de kranten en de website. De emoties op de redactie liepen vaak hoog op. (…) Hij koos voorde harde confrontatie en ontzag niemand. (…) Niet eerder in de geschiedenis van NRC Handelsblad drukte een hoofdredacteur zo snel en zo intens zijn stempel op inhoud en uiterlijk van de krant, en op organisatie en werkwijze van de redactie. Binnen een jaar had de hoofdredactie alle chefs op een na vervangen. (…) Grote inhoudelijke conflicten deden zich in de tweede helft van Vandermeersch’ hoofdredacteurschap veel minder voor dan in de periode 2010-2014. (…) In 2010 kreeg NRC Handelsblad een ombudsman en zette daarmee een stap die het navolgen waard is. (…) Het was een van de eerste beslissingen die Peter Vandermeersch als nieuwe hoofdredacteur nam.”

“René Moerland werd in 2019 de zevende hoofdredacteur in de geschiedenis van NRC Handelsblad. Hij werd al spoedig geconfronteerd met eigentijdse problemen, zoals de roep om diversiteit en het coronavirus. (…) In 2020 maakte hij een markante ontwikkeling in het lezersgedrag mee. Voor het eerst in de geschiedenis van vijftig jaar NRC Handelsblad, beter gezegd in de geschiedenis van 25 jaar nrc.nl, waren er medio dat jaar meer lezers die de krant digitaal lazen dan op papier.”